VII ӘРКІМНІҢ ӨЗ ТҰРҒЫСЫ БАР ХАЙУАНДЫҚ ХАЛІНДЕГІЛЕР. ҚЫРҒЫЗ ЗИЯЛЫЛАРЫ
Ірі, күрделі мәселелерді шешуде әр қалай мүддедегі әртүрлі таптың адамдары бірыңғай көзқараста бола алмайды. Жастардың бір тобы біз бақытқа күрес арқылы жетеміз дейді. Халық үшін жан пида етсек, бақытты бола аламыз деп ойлайды. Адамдардың бақыты – олардың еркіндігі мен теңдігі, оны ешуақытта ешкім сыйлай алмайды, оны өзің табасың дейді олар. Екінші біреулер бақытты рахымсыздықпен, күшпен, зорлықпең, қан төгумен ала алмайсың, ала алған күнде де ондай бақыт баянды болмайды дейді. Олардың айтуынша халық өзі материалдық, рухани жағынан дайындалуы керек, сонда ғана адамдардың бақыты баянды, берік болмақ. Үшінші біреулер бұл екі пікірді де теріске шығарады. Олар дүниеде тек ғана күш, қуат өктем болса, барлық жағдайды қару ғана шешетін болса, ол шын мәніндегі бақыт болмақ емес дейді. Олардың пікірінше зорлық емес, дүниеде ізгілік, махаббат салтанат құрса, адам шын мәніндегі бақытқа жетпек дейді.
Әрине, әркім өз көзқарасын білдіруге хұқы бар. Бұл, адамның ақыл-ой деңгейін көрсетеді. Мысалы, математика, инженерлік ғылым салаларында онша көп талас бола қоймайды. Себебі олар нақты ғылымдар. Ал, пәлсәпалық салада барлық мәселелерде бір түйінге келу мүмкін емес. Мысала, бөрі мен қойдың мақсат-мүддесі сияқты олардың мүдделері де қарама-қайшы келеді. Алайда, шын ықыласымен адамның бықытын тілейтін бір ынтымақ болса, онда көздеген мақсатқа жетуге болар.
Дүниеде көзқарастары адамдық дәрежеден төмен де кісілер бар. Олар хайуандық халден шыға алмай қалған. Олар ішіп, жеу үшін ғана өмір сүрмек. Мұны олардың істері дәлелдейді. Пікірлі, парасатты адамдар мұны айқын аңғара алады. Хайуандық халдегі адамдар қолдарына мәнсап қағаздары тисе, тек өз құлқы үшін ғана, жақсы өмір сүру үшін ғана қызмет етпек. Қорыта айтқанда, бұл хайуандық халден шыға алмай қалғандардың арман-мұраты болып есептеледі.
Адамшылық көзқарасты қысқаша қорытсақ, ішу, жеу үшін емес, мағналы өмір сүру үшін ішіп, жеу керек. Осыдан барып бақыт деген жақсы, мағналы өмір мұраты туды. Сайып келгенде, бұл екі көзқарас арасында айырма бар.
Біздің қырғыз, қазақ халқында орта және жоғары медреселерде оқып шыққан жігіттер көп. Бұл жағына қарағанда келешегімізден біраз үміт күтуге болады. Осы жігіттердің халқына қызмет ету жағына келсек, әкімдік дәрежесіне тағайындалып, еңбек ақысын алу, дау-жанжалдардың ішінде болу, арақ ішіп есіру, күн-түн қарта ойнап өмір өткізу – осы жолда өз байлықтарын ысырап етуден басқа ешбір нәрсесін көрмейсіз. Керісінше, зиялылар неғұрлым көбейе түссе, халықтың көзі ашылып, пайдалы мектептер салынып, газет-журналдар шығарылып, дау-дамайлар азайып жалпы жұртшылық жақсы күн кешірген болар еді. Ал, қазір бұл істердің біреуі де жоқ. Күн санап сауық-сайран батпағына батып, күн сайын надандықтан шыға алмай жатыр. Зиялыларымыз бұл жағдайға қайғырар емес. Халықтың ықыласын өздеріне тартып, сауатын ашып, өнер жолына бастай алмай келеді. Мұның соңы қайда барып тірелері әркімге белгілі болса керек. Бұл да бір – қасіретіміз. Міне, бұл дүниеде ішу-жеу үшін ғана өмір сүру деген көзқарастың кесірі.